facebook

Kształcenie specjalne - procedury i organizacje

2012-03-03


Kształcenie specjalne - procedury i organizacje

1. Dzieci i młodzież niepełnosprawna – gwarancje ustawy o systemie oświaty

a) kształcenie specjalne

W myśl art. 1 pkt 5 i 5a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, system oświaty zapewnia dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej oraz niedostosowanej społecznie opiekę oraz możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół. Zapewnienie kształcenia dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej oraz opieka nad uczniami niepełnosprawnymi odbywa się przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych - zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. System oświaty obejmuje dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, wymagającą stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, odrębną, szczególną formą kształcenia, jaką jest kształcenie specjalne. Stanowi o tym art. 71b ust. 1 ustawy o systemie oświaty.

Zgodnie z art. 71b ust. 2 ustawy o systemie oświaty dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej oraz niedostosowanej społecznie organizuje się kształcenie i wychowanie w zależności od rodzaju niepełnosprawności, w tym stopnia upośledzenia umysłowego. Kształcenie tych dzieci i młodzieży ma stosownie do ich potrzeb umożliwiać naukę w dostępnym dla nich zakresie, usprawnianie zaburzonych funkcji, ma zapewniać rewalidację i resocjalizację, a także ma zapewniać specjalistyczną pomoc i opiekę.

b) zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze

Na podstawie art. 16 ust. 7 ustawy o systemie oświaty udział dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych uznaje się za spełnianie obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki.

c) zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

W art. 71b ust. 2a ustawy o systemie oświaty przewiduje się tworzenie zespołów wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w celu pobudzania psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka, od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, prowadzonego bezpośrednio z dzieckiem i jego rodziną. Zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka mogą być tworzone w przedszkolach, szkołach podstawowych, przedszkolach specjalnych, szkołach podstawowych specjalnych, w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych i specjalnych ośrodkach wychowawczych, a także w publicznych i niepublicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradniach specjalistycznych.

2. Ramy prawne

Regulacje dotyczące kształcenia specjalnego znajdują się w art. 71b ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, Nr 273, poz. 2703 i Nr 281, poz. 2781, z 2005 r. Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz. 1400 i Nr 249, poz. 2104, z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz. 1532 i Nr 227, poz. 1658, z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz. 1280 i Nr 181, poz. 1292 oraz z 2008 r. Nr 70, poz. 416 i Nr 145, poz. 917), dalej „ustawa o systemie oświaty”, oraz w wydanych na podstawie ustawy o systemie oświaty aktach wykonawczych, które zostaną wyspecyfikowane i częściowo scharakteryzowane w dalszej części niniejszego opracowania.


3. Procedura orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego i o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych; opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka 1



Regulacje dotyczące procedury orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego i o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych oraz wydawania opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1072). Rozporządzenie zostało wydane na podstawie art. 71b ust. 6 ustawy o systemie oświaty i obowiązuje od dnia 15 października 2008 r. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r. zastąpiło dotychczasowe przepisy dotyczące orzekania o kształceniu specjalnym, tj. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2001 r. w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz wydawania opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, a także szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania (Dz. U. Nr 13, poz. 114 oraz z 2003 r. Nr 23, poz. 192).


4. Organizowanie szkolnictwa specjalnego i integracyjnego; zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze; wczesne wspomaganie rozwoju dziecka

Kształcenie specjalne i integracyjne

a) szkoły, placówki i ośrodki

Kształcenie specjalne może być prowadzone w formie nauki w:

* szkołach ogólnodostępnych,
* szkołach lub oddziałach integracyjnych;

Zgodnie z art. 3 pkt 2a ustawy o systemie oświaty, oddział integracyjny to oddział szkolny, w którym uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego uczą się i wychowują razem z pozostałymi uczniami; zgodnie z art. 3 pkt 2c ustawy o systemie oświaty, szkoła integracyjna to szkoła, w której wszystkie oddziały są oddziałami integracyjnymi.

* szkołach lub oddziałach specjalnych;

W myśl art. 3 pkt 1a ustawy o systemie oświaty, szkoła specjalna lub oddział specjalny to odpowiednio szkoła lub oddział dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub szkoła lub oddział zorganizowane w zakładzie opieki zdrowotnej, w tym w zakładzie opiekuńczo-leczniczym i zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, a także w jednostce pomocy społecznej, w celu kształcenia dzieci i młodzieży przebywających w tym zakładzie lub jednostce, w których stosuje się odpowiednią organizację kształcenia oraz specjalne działania opiekuńczo-wychowawcze.

* ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 5 ustawy o systemie oświaty, tj. w: młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, specjalnych ośrodkach wychowawczych dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, ośrodkach umożliwiających dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim oraz dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym ze sprzężonymi niepełnosprawnościami realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki.

Warunki organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych; przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi; przedszkolach i szkołach integracyjnych - określa wydane na podstawie art. 71b ust. 7 pkt 3 ustawy o systemie oświaty rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. Nr 19, poz. 167).

Warunki organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, w przedszkolach specjalnych oraz oddziałach specjalnych w przedszkolach ogólnodostępnych; szkołach specjalnych wszystkich typów, w tym szkołach przysposabiających do pracy, oraz oddziałach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych; młodzieżowych ośrodkach wychowawczych; młodzieżowych ośrodkach socjoterapii; specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych; specjalnych ośrodkach wychowawczych; ośrodkach umożliwiających dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim, a także dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, realizację obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego, obowiązku nauki - określa wydane na podstawie art. 71b ust. 7 pkt 2 ustawy o systemie oświaty rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz. U. Nr 19, poz. 166).

Rodzaje i szczegółowe zasady działania publicznych: młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków socjoterapii, specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych i specjalnych ośrodków wychowawczych dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, oraz ośrodków umożliwiających dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, a także dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo ze sprzężonymi niepełnosprawnościami realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego oraz obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, a także warunki pobytu dzieci i młodzieży w placówkach i wysokość i zasady odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w placówkach - reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 marca 2005 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach (Dz. U. Nr 52, poz. 467, z późn. zm.)

Organizację kształcenia w szkołach specjalnych zorganizowanych w zakładach opieki zdrowotnej i jednostkach pomocy społecznej określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 27 lutego 2003 r. w sprawie organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w szkołach specjalnych zorganizowanych w zakładach opieki zdrowotnej i jednostkach pomocy społecznej (Dz. U. Nr 51, poz. 446).

b) ramowe statuty

Zgodnie z § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz. 624, z późn. zm.), ramowy statut publicznego przedszkola stosuje się nie tylko w przedszkolach ogólnodostępnych, ale i w przedszkolach integracyjnych i specjalnych, oraz ramowe statuty: publicznej szkoły podstawowej, publicznego gimnazjum, publicznego liceum ogólnokształcącego, publicznego liceum profilowanego, publicznego technikum, publicznej zasadniczej szkoły zawodowej, publicznego uzupełniającego liceum ogólnokształcącego i publicznej szkoły policealnej - stosuje się w ogólnodostępnych szkołach dla dzieci i młodzieży, jak również w szkołach integracyjnych i specjalnych. W poszczególnych ramowych statutach wymienionych typów szkół i w ramowym statucie przedszkola szczególne regulacje dotyczące szkolnictwa specjalnego i integracyjnego można scharakteryzować jako dotyczące przede wszystkim nazwy danej jednostki (przedszkola, szkoły), jej zadań, wymogów odnośnie liczby uczniów w oddziałach, a także wymogów odnoszących się do zatrudniania nauczycieli posiadających specjalne przygotowanie pedagogiczne oraz specjalistów prowadzących zajęcia rewalidacyjne, a także zatrudniania pomocy nauczyciela.

Ramowe statuty publicznych: młodzieżowego ośrodka wychowawczego, młodzieżowego ośrodka socjoterapii, specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego, specjalnego ośrodka wychowawczego, ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego określają odpowiednio załączniki nr 3-7 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 marca 2005 r. w sprawie ramowych statutów placówek publicznych (Dz. U. Nr 52, poz. 466).

c) przyjmowanie do szkolnictwa specjalnego i integracyjnego

Szczegółowe zasady przyjmowania kandydatów do szkolnictwa specjalnego i integracyjnego określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (Dz. U. Nr 26, poz. 232).


- przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja – specjalne i integracyjne

Zgodnie z § 6 rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych, do przedszkola specjalnego, szkoły podstawowej specjalnej i gimnazjum specjalnego oraz do oddziałów specjalnych w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach ogólnodostępnych przyjmowane są, na wniosek rodziców lub prawnych opiekunów, dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, na podstawie odrębnych przepisów. Natomiast do przedszkola integracyjnego, szkoły podstawowej integracyjnej i gimnazjum integracyjnego oraz do oddziałów integracyjnych w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach ogólnodostępnych, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów), przyjmowane są dzieci posiadające orzeczenie potrzebie kształcenia specjalnego, zaś dzieci pełnosprawne – na zasadach ogólnych określonych w tym rozporządzeniu.


- szkoły ponadgimnazjalne – specjalne

Zgodnie z § 7 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych, o przyjęcie do klasy pierwszej szkół ponadgimnazjalnych (ogólnodostępnych i specjalnych):

* zasadniczej szkoły zawodowej, liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego, technikum oraz szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy mogą ubiegać się absolwenci gimnazjum;
* uzupełniającego liceum ogólnokształcącego i technikum uzupełniającego mogą ubiegać się absolwenci zasadniczych szkół zawodowych;
* (o przyjęcie na semestr pierwszy) szkoły policealnej mogą ubiegać się absolwenci posiadający wykształcenie średnie;

Kandydaci niepełnosprawni ubiegający się o przyjęcie do klasy pierwszej szkół ponadgimnazjalnych oraz kandydaci do klasy pierwszej szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy powinni posiadać orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej (§ 7 ust. 5 rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych), z tym że kandydaci do klasy pierwszej szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy przyjmowani są na wniosek rodziców lub prawnych opiekunów (§ 11 rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych).

Do obowiązków jednostek samorządu terytorialnego prowadzących szkoły i oddziały integracyjne oraz specjalne należy ustalenie w porozumieniu z dyrektorami szkół liczby oddziałów klas pierwszych oraz liczby uczniów przyjmowanych do klas pierwszych szkół i oddziałów integracyjnych oraz szkół i oddziałów specjalnych. Jednostki samorządu terytorialnego przekazują te ustalenia kuratorowi oświaty oraz upowszechniają informacje dla kandydatów (§ 24 rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych).

d) organizacja roku szkolnego

Zgodnie z § 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz. U. Nr 46, poz. 432, z późn. zm.), dyrektorzy szkół specjalnych, przy których zorganizowany jest internat, i dyrektorzy specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych, w porozumieniu z rodzicami lub prawnymi opiekunami i po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, mogą połączyć zimową przerwę świąteczną z feriami zimowymi.

e) dokumentowanie przebiegu nauczania

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz. U. Nr 23, poz. 225, z późn. zm.) zawiera regulacje adresowane do specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych i specjalnych ośrodków wychowawczych. Specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy i specjalny ośrodek wychowawczy prowadzą księgę wychowanków. Wpisów w księdze wychowanków dokonuje się chronologicznie według dat przyjęcia wychowanków. Ponadto ośrodki te obowiązane są do prowadzenia dla każdej grupy wychowanków dzienników zajęć wychowawczych, w których dokumentuje się przebieg zajęć wychowawczych w danym roku szkolnym


Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze

Zasady organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych określa wydane na podstawie art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, z późn. zm.) - rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 r. w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim (Dz. U. Nr 14, poz. 76)


Zespoły wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Na podstawie art. 71b ust. 2b ustawy o systemie oświaty, dyrektorzy przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych specjalnych, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków socjoterapii, specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych i specjalnych ośrodków wychowawczych, a także dyrektorzy właściwych ze względu na miejsce zamieszkania dziecka szkół podstawowych ogólnodostępnych i integracyjnych oraz dyrektorzy publicznych i niepublicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, organizują wczesne wspomaganie rozwoju dziecka w porozumieniu z organami prowadzącymi wyżej wymienione przedszkola, szkoły, placówki i ośrodki.

Ponadto, w art. 71b ust. 7 pkt 1 ustawy o systemie oświaty zawarto dla Ministra Edukacji Narodowej upoważnienie do określenia w drodze rozporządzenia warunków organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci, kwalifikacji wymaganych od osób prowadzących wczesne wspomaganie, uwzględniając w szczególności przygotowanie do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym, a także formy współpracy z rodziną dziecka.
_________________